મહારાષ્ટ્ર સરકારે ખેડૂતોને મદદ કરવા માટે કપાસ, હળદર અને મકાઈ માટે હેજિંગ ડેસ્ક શરૂ કર્યું
(PTI) ખેડૂતો માટે વાજબી બજાર ભાવ અને આવકમાં વધારો સુનિશ્ચિત કરવા માટે, મહારાષ્ટ્ર સરકારે બાળાસાહેબ ઠાકરે એગ્રીબિઝનેસ એન્ડ રૂરલ ટ્રાન્સફોર્મેશન (SMART) પ્રોજેક્ટના પ્રથમ તબક્કા હેઠળ પુણેમાં હેજિંગ ડેસ્ક શરૂ કર્યું છે.
આ ડેસ્ક શરૂઆતમાં કપાસ, હળદર અને મકાઈના પાક પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે. સમય જતાં, આ પહેલનો વિસ્તાર વધુ પાકને આવરી લેવા માટે કરવામાં આવશે, એમ મુખ્યમંત્રી કાર્યાલય (CMO) ના એક નિવેદનમાં જણાવાયું છે.
નેશનલ કોમોડિટી એન્ડ ડેરિવેટિવ્ઝ એક્સચેન્જ (NCDEX) અને તેની સંશોધન શાખા NCDEX ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ કોમોડિટી માર્કેટ્સ એન્ડ રિસર્ચ (NICR) સાથે સહયોગમાં, આ પહેલનો હેતુ ખેડૂતોને બજાર ભાવમાં વધઘટને કારણે થતા નુકસાનથી બચાવવાનો છે.
મુખ્યમંત્રી દેવેન્દ્ર ફડણવીસે તેને કૃષિ ક્ષેત્રના વિકાસ માટે એક મુખ્ય પગલું ગણાવ્યું.
હેજિંગ, ખેતરનું રક્ષણ કરતી વાડની જેમ, બજારમાં ભાવમાં વધઘટને કારણે થતા જોખમોથી ખેડૂતોનું રક્ષણ કરે છે. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ભવિષ્યમાં ભાવમાં સંભવિત ઘટાડાથી ઉદ્ભવતા જોખમોને ઘટાડવાનો છે. ખેડૂતો ઓપ્શન ટ્રેડિંગનો પણ લાભ મેળવી શકે છે, જે તેમને અનુકૂળ ભાવો મેળવવાની મંજૂરી આપે છે, એમ નિવેદનમાં જણાવાયું છે.
વિશ્વ બેંકની ભલામણો અને પ્રોજેક્ટ અમલીકરણ માળખાના આધારે, ખેડૂતો અને ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠનો (FPOs) ને કોમોડિટી ફ્યુચર્સ માર્કેટમાં ભાગ લેવા માટે તાલીમ અને માર્ગદર્શન પૂરું પાડવા માટે હેજિંગ ડેસ્કની સ્થાપના કરવામાં આવી છે.
મહારાષ્ટ્રના કુલ રાજ્ય સ્થાનિક ઉત્પાદન (GSDP) માં કૃષિનો ફાળો 12 ટકા છે, છતાં પાક ઉત્પાદન હજુ પણ પ્રકૃતિ પર ભારે નિર્ભર છે.
સફળ પાક હોવા છતાં, ખેડૂતો ઘણીવાર તેમના ઉત્પાદન પર ભાવ નિયંત્રણનો અભાવ ધરાવે છે. આ અનિશ્ચિતતાને પહોંચી વળવા માટે, સરકારે નીતિઓ, આધુનિક કૃષિ પદ્ધતિઓ અને પાક વીમા યોજનાઓ દ્વારા તેમને ટેકો આપ્યો છે.
વ્યક્તિગત ખેડૂતોના મર્યાદિત સંસાધનો અને બજાર જ્ઞાનને ઓળખીને, સરકારે હવે પુણેમાં એક સમર્પિત, કેન્દ્રિયકૃત કૃષિ હેજિંગ ડેસ્કની સ્થાપના કરી છે, એમ તેમાં જણાવાયું છે.
હેજિંગ ડેસ્ક કોમોડિટી કરારો અને જોખમ વ્યવસ્થાપન વ્યૂહરચનાઓ પર તકનીકી માહિતી પ્રદાન કરવા માટે FPOs અને ક્લસ્ટર-આધારિત વ્યવસાય સંગઠનો (CBBOs) સાથે કામ કરશે.
આ ડેસ્ક વલણો, પુરવઠા-માંગ ફેરફારો અને વૈશ્વિક ભાવો પર વાસ્તવિક સમયની બજાર માહિતી પ્રદાન કરશે. તે FPO દ્વારા ખેતરો નજીક સંગ્રહ કેન્દ્રો સ્થાપવાને પણ પ્રોત્સાહન આપશે.
એક જોખમ વ્યવસ્થાપન સેલ વિવિધ પ્રકારના જોખમોનું વિશ્લેષણ કરશે અને ઘટાડાની વ્યૂહરચનાઓ તૈયાર કરશે. તે કપાસ, મકાઈ અને હળદર માટે વાર્ષિક કોમોડિટી ભાવ જોખમ મૂલ્યાંકન અહેવાલો પ્રકાશિત કરશે, જે વર્તમાન આંતરદૃષ્ટિ, આગાહી અને નીતિ ભલામણો પ્રદાન કરશે. કોમોડિટી ડેરિવેટિવ્ઝ પર જાગૃતિ અને તાલીમ કાર્યક્રમો પણ યોજવામાં આવશે.
વધુમાં, કપાસ, મકાઈ અને હળદરના ઉત્પાદન અને માર્કેટિંગમાં સામેલ ઓછામાં ઓછા 50 FPO નોંધણી કરાવશે અને તેમને વાયદા બજારમાં વેપાર કરવાની સુવિધા આપવામાં આવશે.
આ હેજિંગ ડેસ્ક સ્થાપવા માટે 8 એપ્રિલ, 2025 ના રોજ NCDEX અને સ્માર્ટ પ્રોજેક્ટ વચ્ચે ઔપચારિક કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. કપાસ, હળદર અને મકાઈ ઉગાડતા ક્ષેત્રોમાં, ખાસ કરીને હિંગોલી, વાશિમ, સાંગલી, યવતમાલ, અકોલા, નાંદેડ, અમરાવતી, છત્રપતિ સંભાજીનગર અને બીડમાં FPO અને ખેડૂતો પર ખાસ ધ્યાન આપવામાં આવશે.
આ પ્રોજેક્ટનું મુખ્ય મથક પુણેમાં છે અને તે રાજ્યભરમાં કાર્યરત થઈ ગયું છે.
પસંદગીની કૃષિ ચીજવસ્તુઓમાં હેજિંગ અને ઓપ્શન ટ્રેડિંગ મહારાષ્ટ્રના ખેડૂતોને ભારે લાભ લાવશે તેવી અપેક્ષા છે. ઉદાહરણ તરીકે, વાવણી સમયે ભાવિ બજાર ભાવ વિશે અનિશ્ચિત ખેડૂત ઓપ્શન્સ ટ્રેડિંગનો ઉપયોગ કરીને ભાવ નક્કી કરી શકે છે. આ લઘુત્તમ વેચાણ કિંમતની ખાતરી આપે છે, જે તેમને બજારની અસ્થિરતાથી બચાવે છે, એમ નિવેદનમાં જણાવાયું છે.
આખરે, આ ખેડૂતોને સ્થિર આવક મેળવવામાં, નાણાકીય રીતે વધુ સારી યોજના બનાવવામાં અને કૃષિમાં રોકાણ કરવા વિશે વધુ આત્મવિશ્વાસ અનુભવવામાં મદદ કરે છે.
